'Wie kan bijdragen aan cultuur, moet dat doen'

Met 105 musici en 26 stafleden is philharmonie zuidnederland een van de grootste orkesten in Nederland. Maar het is meer dan een orkest, het is ook een bedrijf. Een bijzonder bedrijf, dat met symfonische muziek iets wil betekenen voor de regio. 

door Meyke Houben

In de werkkamer van Stefan Rosu, intendant en bestuurder van philharmonie zuidnederland (PZN), hangt een enorme foto van het orkest aan de wand. Die foto is veelzeggend. De musici dragen een rokkostuum, de overige medewerkers poseren in hun dagelijkse kleding. Locatie is het dak van hightechbedrijf ASML, waarvan het logo prominent in beeld is. “Met dit beeld willen we uitdragen dat wij met z’n allen de philharmonie vormen”, legt Rosu uit. “Want PZN is meer dan een orkest, het is een bedrijf. Musici en niet-musici opereren in het verlengde van elkaar. Voor ASML hebben we gekozen, omdat zij veel waarde hechten aan een aantrekkelijke leefomgeving voor hun – deels buitenlandse – werknemers. Dat betekent een veilige omgeving, met genoeg opleidingsmogelijkheden, voldoende natuur in de nabijheid, én met culturele voorzieningen.” 

Juist bij dat laatste wringt de schoen, want mede door een gebrek aan dergelijke voorzieningen lukt het ASML niet om de expatmedewerkers vast te houden. Rosu: “ASML vindt het een taak van de overheid om ervoor te zorgen dat het culturele aanbod op peil is. Daar ben ik het voor een deel mee eens. Maar kijk bijvoorbeeld naar grote industriegebieden in Duitsland. Daar zijn het vooral de niet-beursgenoteerde bedrijven die zich verantwoordelijk voelen voor de regio. Regelmatig geven zij een deel van hun winst terug aan de samenleving. Zo heeft bijvoorbeeld de topman van Lidl, Dieter Schwarz, in Heilbronn een universiteit opgericht en geld beschikbaar gesteld voor de staf. Nederland zou er baat bij hebben als we hier ook zulke weldoeners hadden. Als je op welke manier dan ook kunt bijdragen, moet je dat doen, vind ik.” 
 
Kerncompetenties
De toon van het gesprek is gezet. Gezeten in zijn kamer met uitzicht op het dakenlandschap van de Maastrichtse binnenstad ventileert Rosu zijn mening. En maakt hij duidelijk dat er behalve overeenkomsten tussen PZN en andere ondernemingen ook wezenlijke verschillen zijn. “Wij genereren ongeveer 17% van ons budget uit de markt, de rest komt van de overheid in de vorm van subsidie. Onze expertise is verdeeld over de inhoud en het beleid, maar we hebben alleen bestaansrecht als we artistieke meerwaarde leveren. Toen ik hier in 2013 in dienst kwam, was het mijn taak om het Brabants Orkest en het Limburgs Symfonie Orkest samen te smeden tot één geheel. Geen gemakkelijke opgave, want het DNA van beide orkesten verschilde nogal. Als handvat bij mijn beleidsvisie heb ik gebruik gemaakt van de theorie van Hamel en Prahalad. Die beweren dat een onderneming eerst op zoek moet naar zijn kerncompetenties, om van daaruit nieuwe producten en diensten te bedenken. Hamel en Prahalad gebruiken daarbij het beeld van een boom: om te zien of die gezond is, moet je niet naar de vruchten kijken, maar naar de wortels. Want van daaruit groeit de boom. Zo ben ik begonnen met het benoemen van de sterke punten van PZN. Dat zijn: de kracht om verbindingen te leggen, de vaardigheid om de markt in te schatten en onze kennis van de regio. Door die competenties in te zetten, kijken we hoe we met symfonische muziek iets voor de regio kunnen betekenen. Uiteindelijk is dat voor mij een van de belangrijkste doelen van PZN.”
 
Hotspot
Sinds Rosu aantrad bij philharmonie zuidnederland, heeft hij het culturele klimaat in Limburg zien veranderen. “In 2013 hoorde ik om me heen dat Limburg een krimpregio was en met achterstand kampte, in tegenstelling tot Noord-Brabant. Nu zit dat anders. Met name Zuid-Limburg heeft op verschillende manieren de vooruitgang aangezwengeld en daarbij de cultuur meegenomen. Maastricht, Parkstad en Sittard-Geleen profileren zich nu gezamenlijk als een van de culturele hotspots van het land. De provincie steunt hen in die ambitie en is met alle gezelschappen in gesprek gegaan om vorm te geven aan de Stedelijke Cultuurregio Zuid. Dankzij de universiteit en de ligging van onze provincie ontstaan er ook internationaal verbindingen. Met PZN hebben we een serie concerten in Aken overgenomen, waarbij we onder meer Dansgezelschap Sally Maastricht en Opera Zuid als voorprogramma presenteren. Zo proberen we de culturele verbinding over de grens te verdiepen.”
 
Grillig
Een paar jaar geleden noemde de Raad voor Cultuur in zijn beoordeling philharmonie zuidnederland ‘vrij behoudend’. “Daar ben ik boos over geworden”, bekent Rosu. “Wij zijn eigentijdser dan het Concertgebouworkest. Overal waar we spelen, vragen we ons publiek naar hun mening. Zo krijgen we een idee welk programma het beste in welke stad past. Onze bezoekers willen graag iets nieuws horen, zoals muziek van eigentijdse componisten of stukken die minder vaak op het repertoire staan. De opera Fantasio van Offenbach, die we nu spelen, is daar een voorbeeld van. Maar dat moeten we niet te vaak doen. Uit onze peilingen blijkt dat het publiek in Maastricht niet al te avontuurlijk is ingesteld. Behalve dan weer bij festival Musica Sacra, onze componistenfestivals en de serie i-Classics, klassieke muziek met een twist.”
Het publiek is grillig, weet Rosu inmiddels. “De bezettingsgraad bij concerten verschilt behoorlijk. Ook bij de ‘toppers’ uit het klassieke repertoire zit het niet altijd vol. Dat ligt dan bijvoorbeeld aan het weer, of een belangrijke tv-uitzending. Wij vechten om elke bezoeker. Na afloop van een concert sturen we alle aanwezigen een mail. Meer dan 40% reageert daarop. Dat is een teken dat men zich verbonden voelt met het orkest.”
 
Rokkostuum
Het cliché dat klassieke muziek alleen maar ‘grijze koppen’ trekt, kan de bestuurder grotendeels beamen. “Een concert vraagt een bepaalde instelling van de bezoeker: je moet ervoor gaan zitten, je moet stil zijn, je gsm aan de kant leggen. Maar wonderbaarlijk genoeg blijken jongeren heel open te staan voor klassieke muziek. Op één voorwaarde: het moet the real thing zijn, geen fake. Toen het Noord Nederlands Orkest een project deed op uitnodiging van een jongerencentrum, wilden de jongeren dat de musici in rokkostuum kwamen, niet in een hip T-shirt. En in Engeland is onlangs Scala Radio gelanceerd, een klassiek digitaal radiostation, dat onder het motto classical music for modern life ook een jeugdig publiek trekt.”
Wat Rosu wil zeggen: er zijn scenario’s om jongeren te interesseren voor klassieke muziek, het is alleen zaak er de goede vorm voor te vinden. PZN heeft voor deze doelgroep de bucketlist-campagne georganiseerd. Op die bucketlist staan stukken uit de klassieke muziek die je voor je 30e gehoord  moet hebben. Jongeren kunnen de bucketlist-concerten tegen gereduceerd prijs bezoeken. 
 
Leading the South
Ook met het bedrijfsleven zoekt PZN nadrukkelijk verbinding. Het meest sprekende voorbeeld daarvan is Leading the South. Met dit jaarlijks terugkerende evenement wil het orkest bijdragen aan de versteviging van de economische en culturele positie van Zuid-Nederland. Bedrijfsleven, politiek en cultuur ontmoeten elkaar tijdens een uitgebreid diner, omlijst met muziek en lezingen. Doel is om innovatief denken te stimuleren en nieuwe verbindingen mogelijk te maken. “De laatste bijeenkomst op de Brightlands Campus Greenport Venlo, met driehonderd bezoekers, had als thema De smaak van de toekomst. Wie dat wil, kan een van de orkestmusici aan zijn tafel uitnodigen. Die vertelt over de dagelijkse praktijk van PZN, maar ook over de overeenkomsten en verschillen met het bedrijfsleven. Sommige mensen menen dat we meer inkomsten zouden genereren als we meer zouden spelen. Maar dat is een misverstand, want daardoor worden ook onze kosten hoger. We merken dat het veel begrip kweekt als we dit uitleggen. Hopelijk trekken we bedrijven zo ook over de streep om cultuur te ondersteunen. En nee, dat hoeft niet per se philharmonie zuidnederland te zijn.”

Dit artikel verscheen eerder in ​WIJLimburg Achtergrond.