Al geruime tijd kijken filantropiesector en overheid naar een nieuw ‘validatiestelsel’. Achter dit containerbegrip gaat echter zoveel schuil, dat alleen ingewijden nog lijken te begrijpen waar het precies over gaat. We zetten alles voor u nog even op een chronologisch, overzichtelijk rijtje.
Waaruit bestaat het ‘Validatiestelsel’?
‘Validatiestelsel’ is een containerbegrip dat staat voor drie onderdelen van verantwoording en toezicht in de filantropie waarover sector en overheid afspraken gaan maken:
1. één gedragscode
2. één keurmerkstelsel
3. één centraal informatiepunt
Waarom één validatiestelsel?
In 2011 hebben de Samenwerkende Brancheorganisaties Filantropie (SBF) en de rijksoverheid het convenant ‘Ruimte voor geven’ ondertekend. Hierin is onder andere overeengekomen dat in 2013 (!) een validatiestelsel moet worden vormgegeven voor filantropische instellingen in Nederland. Het doel van het nieuwe validatiestelsel is het verbeteren van de transparantie van de sector en de kwaliteit van het toezicht.
Wie zijn bij de vorming van het validatiestelsel betrokken?
De sector wordt gerepresenteerd door de SBF. Hierin zijn 3 ‘bloedgroepen’ vertegenwoordigd: VFI & IF (fondswervende organisaties), FIN (fondsgevende organisaties) en CIO (kerken). Vanuit de overheid zijn twee kernministeries met diverse ambtenaren/beleidsmakers betrokken: ministerie van Veiligheid & Justitie (staatssecretaris Fred Teeven) en ministerie van Financiën (staatssecretaris Wiebes).
Wat is de Commissie De Jong?
De Commissie De Jong is een door staatssecretaris Teeven ingestelde onafhankelijke commissie die begin dit jaar antwoorden heeft gegeven op twee hoofdvragen: 1. Op welke wijze moet het validatiestelsel filantropie verplicht worden gemaakt voor alle charitatieve ANBI’s?; 2. Hoe liggen de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden met betrekking tot het beheer van het validatiestelsel
Wat was het advies van de Cie. De Jong?
De Commissie De Jong signaleert de volgende uitdagingen voor de filantropiesector: dalend geversvertrouwen als gevolg van affaires, het opheffen van het gebrek aan overzichtelijke en vergelijkbare informatie over filantropische instellingen en het verbeteren van toezicht op de sector. De commissie adviseert daarom een specifieke wet te maken die gericht is op het stellen en handhaven van normen voor fondsenwervende instellingen. Deze moeten zich laten registreren in een wettelijk omschreven register. Een officieel geregistreerde instelling wordt vervolgens automatisch toegelaten tot de ANBI-status. Vermogensfondsen en kerkelijke instellingen hoeven zich voor het verkrijgen van de ANBI-status niet te registreren: zij doen rechtstreeks zaken met de Belastingdienst.
De normen voor registratie worden door de sector voorgesteld. Het ontwikkelen van die normen moet gebeuren in een stichting waarin diverse belanghebbenden (sector, wetenschap, overheid) zijn vertegenwoordigd. De overheid toetst of die normen publiekrechtelijk kunnen worden vastgesteld. Beheer en uitvoering van het register moet wettelijk onder het ministerie van V&J gaan vallen: een ambtelijke dienst met eigen wettelijke bevoegdheden. Opvallend is dat voor de huidige toezichthouder CBF geen enkele rol lijkt weggelegd.
Wat was de eerste reactie van de sector?
De eerste reacties uit de sector zijn gematigd tot zeer positief. Er zijn wel kanttekeningen over uitvoeringskwesties, maar de stootrichting van de Commissie de Jong wordt door de meeste koepel in elk geval niet afgewezen.
Er zijn echter ook (zeer) kritische geluiden. Prof. Rene Bekkers (VU) ziet valkuilen in De Jongs systeem: dat zou het veronderstelde imago- en communicatieprobleem van de sector niet oplossen. Ook stelt Bekkers vragen over de onafhankelijkheid van het toezicht en de ‘voorkeursbehandeling’ die kerken en vermogensfondsen krijgen.
De hoofdredactie van Filanthropium Journaal is vanaf het begin zeer kritisch: de sector, die het vlaggenschip van de civil society is, geeft haar zelfbeschikkingsrecht uit handen en wordt zo in een gouvernementele sfeer getrokken waar zij principieel niet thuishoort. ‘Sector let op uw zaak’, waarschuwt hoofdredacteur Edwin Venema.
Wat was de tweede reactie van de sector?
Het aanvankelijke enthousiasme van een aantal (koepel)bestuurders wordt allengs gedempt door een kritische achterban. Er komen veel vragen over de (te) grote rol van de overheid, maar ook over de praktische uitvoerbaarheid van de plannen, waaraan de Commissie de Jong weinig aandacht heeft besteed.
Bij toezichthouder CBF – dat door de Commissie de Jong zeer pijnlijk, volledig genegeerd wordt - schrikt men zich een ongeluk. Het bestuur en de nieuwe interim-directeur Schmidt realiseren zich dat het CBF een andere rol moet spelen en uit haar ivoren toren moet komen. In de zomer begint het CBF aan een grote informatie- en inspraakronde in de sector om een eigen visie te ontwikkelen op een nieuw stelsel voor toezicht en kwaliteitsverbetering voor de filantropiesector. Vorige week (11 september) werd het eerste concept van die visie gedeeld met een vijftigtal belanghebbenden voor feedback en aanscherping. De uiteindelijke versie van de CBF-visie zal, naar verluidt, nog een extra bijeenkomst vergen, maar uiterlijk in oktober worden aangeboden aan SBF en – mogelijk – staatssecretaris Teeven.
Hoe viel het rapport van Cie. De Jong bij de overheid?
Op dit moment is het nog niet duidelijk wat er met de adviezen van de Commissie De Jong gaat gebeuren. SBF wacht formeel met de vaststelling van het validatiestelsel filantropie totdat er meer duidelijkheid is over de uitvoering van De Jongs adviezen. Het overleg tussen V&J, Financiën en SBF zal naar alle waarschijnlijkheid op korte termijn leiden tot een kabinetsreactie op het advies. Bronnen in Den Haag laten al snel weten dat men grote twijfels heeft over De Jongs voorstellen. Vooral de ambtenaren van Financien zijn buitengemeen sceptisch. Het lijkt duur en omslachtig om naast het bestaande register nog een ander overheidsregister op te tuigen, waarin bovendien grotendeels dezelfde informatie te vinden is. De eigen verantwoordelijkheid van de Belastingdienst voor de toekenning van de ANBI-status en het toezicht op ANBI's zit in de weg bij de door de Commissie voorgestelde koppeling tussen validatieregister en ANBI-status.
Maar ook bij het ministerie van Veiligheid & Justitie gaat de vlag niet uit. Het inrichten van een aparte 'Autoriteit Filantropie' onder jurisdictie van V&J betekent in feite het optuigen van een nieuwe overheidsdienst. Meer ambtenaren, meer kosten en hoogstwaarschijnlijk ook een verhoging van de administratieve last van de goede doelen…
En dan zijn er grote twijfels over de vraag of een grotere mate van overheidsbemoeienis met de kwaliteit van de goede doelensector dan nu het geval is, wel noodzakelijk is.
Wordt snel vervolgd; Filanthropium houdt u op de hoogte!
nl
