We leren energie 'vernieuwen' in plaats van 'verbruiken'

door Saskia Markx
 
Filosoof Aetzel Griffioen (1981) ontving voor zijn werk bij Rotterdam Vakmanstad de aanmoedigingsprijs bij de Van Praagprijs in 2013. Hij werkt er nog en zorgt nu voor eco-sociaal onderwijs. Dat begint bij zoiets als eten. ‘Als je dat weggooit, dan gooi je eigenlijk de arbeid van een heleboel mensen weg.’
 
‘Goed dat de Van Praagprijs 2017 naar Typhoon gaat voor medemenselijkheid. Ik heb het incident van zijn etnic profiling-aanhouding nog gebruikt in mijn filosofielessen. Daar reageerden de kinderen op met heel verrassende en rijke antwoorden. En ik heb Nasrdin Dchar verschillende malen zien optreden, onder andere in de overweldigende voorstellingen Branden en Kust.’ De spontane reactie van Aetzel Griffioen op de uitreiking van de Van Praagprijs en De inspiratieprijs (voorheen aanmoedigingsprijs) op 24 september aan Typhoon en Dchar.
 
Energie aanwenden
Zelf werkt Griffioen nog steeds voor Rotterdam Vakmanstad, nu als coördinator van de lesmethoden. Vakmanstad zorgt voor ‘eco-sociaal onderwijs’ op vier basisscholen en een middelbare school. ‘We willen kinderen de ecologische cirkel bijbrengen. Dat doen we door wekelijkse tuin- en kooklessen, judo of aikido, techniek en filosofie. Zo verzorgen we samen met de kinderen gewassen, bereiden maaltijden die we samen gezellig opeten. Verzorgen, verorberen, en dan die energie zo gebruiken dat je jezelf, elkaar en de tuin in de volgende ronde beter terugvindt. Vernieuwen dus, in plaats van verbruiken.’ Het idee erachter: zo leren ze tegelijkertijd de verschillende soorten ‘aanwending’ van energie: lichamelijke training, training van je handen én van je geest. Al doende leren de kinderen voor zichzelf, voor anderen en voor het milieu te zorgen.
 
Het ideaal van individuele rijkdom domineert de wereld. Met jullie experiment van ‘de commons’ / De meent wilden en willen jij en Henk Oosterling (Van Praagprijswinnaar 2013) het collectieve denken stimuleren. Hoe is dat de laatste jaren verlopen?

‘Vakmanstad is een stichting die voornamelijk werkt met freelance docenten. Samen met hen heb ik de leerlijnen van elk vak opgezet en uitgewerkt. Binnenkort zijn ze te vinden in een database. We denken er op dit moment over na hoe we het materiaal gratis kunnen delen met geïnteresseerden, zonder dat de commercie ervan profiteert. Je zou kunnen zeggen dat ik mijn theoretische interesse van de meent doorgeef aan Vakmanstad door een nieuwe meent te maken met onderwijsmateriaal.’
 
Kun je het gedachtegoed achter Vakmanstad verbinden aan ‘medemenselijkheid’?
‘Medemenselijkheid betekent voor Vakmanstad ‘gedragen verantwoordelijkheid op de schaal die je past’. Verantwoordelijkheid is geen abstract begrip, maar een praktijk waarin je van kinds af aan opgroeit. Het begint bij het eten. Als je dat weggooit, dan gooi je eigenlijk de arbeid weg van een heleboel mensen. Wij ’nemen de leerlingen mee’ in die arbeid. Wat een werk het is om gewassen te verzorgen en om ze te bereiden! Het besef van ‘de keten’ leren ze al doende. Die loopt vervolgens door in wat je doet met je energie. Hoe ga je om met jezelf, met anderen en het milieu? Daar zijn de judolessen voor en de gesprekstechnieken van filosofie. In de techniekles leer je niet alleen over verbindingen en programmeren, maar bijvoorbeeld ook over wat je met je afval doet. Want ons milieuprobleem is in de grond een gemankeerde omgang met techniek.
 
Leg uit?
‘We winnen grondstoffen, verbruiken ze en gooien ze weer weg als afgedankte producten en materialen. Een lineaire economie. Daardoor creëren we schaarste en vervuiling. Terwijl we ook zouden kunnen leven zonder zoveel te vervuilen. De term duurzaam volstaat daarvoor niet. Circulair past beter. En het materiaalgebruik in een circulaire economie is een technologisch vraagstuk. ‘
 
Mede-wezenlijkheid
‘Daarmee kom ik op ‘ecowijsheid’. Die is voor ons een kernwaarde. Medemenselijkheid, sociale ecologie: het zijn aspecten van ecowijsheid. Maar er is meer. ‘Mede-wezenlijkheid’ is waar het ons om gaat. Naar die schaal moet je opklimmen. Je kunt een kind van acht niet confronteren met klimaatverandering. Eerst moet je plezier in de natuur bij hem opwekken, en in en met de natuur leren werken. Pas op de middelbare school en daarna, kom je op een leeftijd en schaalniveau waarop je waarden als ecowijsheid, medemenselijkheid en verantwoordelijkheid aan elkaar kunt verbinden en daaraan ook consequenties kunt verbinden voor je eigen handelen. Tenminste, dat hopen we. Het blijft onderwijs, dus wat leerlingen er uiteindelijk mee doen is aan henzelf en hun omstandigheden.’
 
Nog even terug naar Typhoon. Wat leuk dat je zijn aanhouding op de snelweg (ethnic profiling) hem hebt gebruikt in je filosofieles.
‘Toen Typhoon besloot om te praten over zijn laatste aanhouding via Instagram, werd dat het gesprek van de dag. Ik heb zijn Instagrambericht makkelijker leesbaar gemaakt, als leestekst voor een filosofisch gesprek in de klas. Daarnaast heb ik schrijfopdrachten gegeven met onze ‘Vredesschijven’ ernaast. Een Vredesschijf helpt om gevoelens en gedachten bij vervelende gebeurtenissen onder woorden te brengen en om zelf een handeling te formuleren, waarmee je een bepaalde situatie kunt verbeteren. Er is ook een Vredesschijf voor dingen die je niet helemaal zelf kunt oplossen, zoals discriminatie. Deze Vredesschijf leidt naar een vraag of eis aan de burgers of politici van dit land. Bijna alle leerlingen konden voorbeelden geven van discriminatie die henzelf was overkomen en van momenten dat zij zèlf discrimineerden. De aardigste uitkomst van de verwerkingsopdracht met de Vredesschijven was die van een meisje dat aangaf zelf veel te discrimineren. Zij kwam tot de conclusie dat ze daarmee moest stoppen en dat ze het ook niet moest doen als haar familie ermee begon aan de eettafel.’
 
Wende winnen
Wende treedt op Mag Het Licht Aan. Dat is een lumineuze reis door het hoofd van hiphop-ster Typhoon, de winnaar van de Van Praagprijs van het Humanistisch Verbond. Hij krijgt de prijs hier ook uitgereikt voor medemenselijkheid. Typhoon heeft zijn inspiratiebronnen Wende, Adriaan van Dis, Jitske Kramer en Nasrdin Dchar uitgenodigd om met hem op zoek te gaan naar de ware betekenis van menselijkheid. Het festival is uitverkocht, maar we mogen nog 2 kaarten kaarten weggeven. Laatste kans dus.
 
Ga voor 18 september naar www.humanistischverbond.nl/wendewinnen