nl
Ik was aangenaam verrast. Want stonden ontwikkelingslanden niet helemaal achteraan in de rij bij het verdelen van vaccins? Moesten ze niet nog maanden wachten op de overgebleven kruimels uit Europa? Maar kijk nu eens! In het straatarme Malawi had mijn leeftijdgenoot eerder een prik te pakken dan ik! Niks achterstand: ze holden zomaar daar het vaccinatie-stuntelende Nederland voorbij.
Maar dat was te vroeg gejuicht. Want voorrang voor de risicogroepen, zoals bij ons, wordt in Malawi niet strak nageleefd. Iedereen kan gewoon naar de prikstraat en daar zitten, als ik Veronica moet geloven, de verpleegsters duimen te draaien. “Bijna niemand durft”, schrijft ze. “Het gerucht gaat rond dat je doodgaat van het vaccin. Mensen zijn bang.”
Doorgeschoten voorzichtigheid
Mijn blijdschap veranderde in een binnensmondse vloek. Een vloek over de doorgeschoten voorzichtigheid waarmee de wereld AstraZeneca, het vaccin dat ook in Malawi wordt gebruikt, een week in de ijskast heeft gehouden. Die pauze had geen veiligheidsreden, maar was bedoeld om mensen gerust te stellen: kijk maar, we nemen geen enkel risico. Je kunt dit middel vertrouwen. En nu zag ik de ongewenste bijwerking van deze doorgeschoten voorzichtigheid.
Het nieuws over dit ‘gevaarlijke vaccin’ was in Malawi als een lopend vuurtje rondgegaan. Gedeeld via Facebook en WhatsApp, op de markt en in de bus. Het wakkerde, zo leerde ik van Veronica, smeulende complottheorieën aan over witten die erop uit zijn om Afrikanen te doden.
En dan zijn de rapen gaar. Wij hebben Engel en Van Haga, maar dat is kinderspel bij wat onrust over vaccins in Afrika teweeg kan brengen. In de jaren 90 moest Kameroen een tetanus-vaccinatiecampagne stopzetten, na geruchten dat het vrouwen onvruchtbaar zou maken. Meisjes sprongen uit angst uit de ramen wanneer de vaccinatieteams eraan kwamen. In Oost-Afrika en Nigeria weigerden mensen In de jaren negentig massaal om hun kinderen te vaccineren tegen polio. En in 2017 vonden in Mozambique 16 gezondheidswerkers de dood omdat mensen dachten dat ze bezig waren om cholera te verspreiden in plaats van te voorkomen. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO noemde ‘vaccin hesitancy’ in 2019 een van de tien grootste bedreigingen voor de wereldwijde gezondheid.
Dertig twijfelaars
Hoe de schade te herstellen? In rapporten van de WHO en in het nationale vaccinatieplan van Malawi staat het recept: geruchten moet je doven via dezelfde kanalen waarmee ze zijn verspreid. Dat doe je vooral van onderop, met hulp van mensen die vertrouwen genieten in hun omgeving. Veronica begreep wat haar te doen stond, ook zonder deze rapporten te kennen. Ze liet welbewust foto’s maken van haar vaccinatiemoment en stuurde ze rond via WhatsApp. De reacties stroomden binnen. De eerste die durfde, was haar man. Daarna hun beste vriend. Inmiddels, zegt Veronica, heeft ze wel dertig twijfelaars gemotiveerd om een prik te halen.
Goede doelen: koester en mobiliseer je Veronica’s. Er zijn er gelukkig miljoenen zoals zij. En laten we vooral stoppen met alle goedbedoelde maar doorgeschoten voorzichtigheid. De bijwerkingen zijn erger dan het medicijn.
Mirjam Vossen is journalist, sociaal-geograaf en media-onderzoeker. Ze promoveerde aan de Radboud Universiteit op een onderzoek naar de framing van wereldwijde armoede in de media. Mirjam schrijft regelmatig columns en commentaren voor De Dikke Blauwe: klik hier.
