nl
Na een jaar om de hoek bij de Gates Foundation te hebben gewoond, vond ik het tijd worden voor een artikel over het grootste goede doel van de wereld. Tenminste dat dacht ik, tot ik een stuk uit The Economist uit 2006 onder ogen kreeg.
Daarin werd geschreven dat het grootste goede doel van de wereld helemaal niet de Gates Foundation is, maar een stichting die in Nederland zetelt, namelijk de “Stichting INGKA Foundation”.
Hoe zit dat eigenlijk? De Stichting INGKA Foundation blijkt opgericht te zijn in 1982 door Ingvar Kamprad, de hoogste baas van IKEA. De Foundation is eigenaar van de IKEA Holding B.V., die op haar beurt de ruim 200 winkels van IKEA wereldwijd beheert. Zij heeft als doel “innovatie op het gebied van architectuur en interieurdesign te bevorderen”. Wat, nog nooit van gehoord?
The Economist heeft berekend dat de stichting in 2005 een geschat vermogen had van 36 miljard dollar. Daarmee is zij ruim groter dan de dertig miljard dollar waarmee de Gates Foundation haar goede werk moet doen. Een organisatie die gemeten naar marktwaarde zich in de top-10 van de Nederlandse bedrijven zou bevinden. De stichting heeft keurig een “Algemeen Nut Beogende Instelling” status gekregen van de Belastingdienst en geniet zodoende van de belastingvoordelen voor goede doelen. Tot zover niets aan de hand.
De schok komt pas als je probeert te achterhalen wat er eigenlijk met al dat geld gebeurt. De stichting is zo transparant als een modderpoel. Als je je gaat verdiepen in de structuur van IKEA waarvan de stichting onderdeel uitmaakt, raak je verdwaald in een web van dochterstichtingen, trust funds en Luxemburgse en Antilliaanse holdings, die duidelijk zijn opgezet om zo handig mogelijk gebruik te maken van verschillende belastingsystemen.
En in Nederland vind je geen kantoor, alleen een obscuur postadres in Zuid-Amsterdam, geen telefoonnummer, geen jaarverslag, geen lijst van begunstigden, geen naam van een directeur. Niets. Het enige wapenfeit van de stichting dat te achterhalen valt, was een door het Zweedse Lund Instituut gerapporteerde donatie van 1,7 miljoen dollar in 2005. Ter vergelijking, de Gates Foundation keerde in datzelfde jaar meer dan 1,5 miljard dollar uit aan giften. Blijkt dus dat Ikea niet alleen de rijkste stichting is maar waarschijnlijk ook de minst transparante en minst vrijgevige ter wereld.
Het kan aan mij liggen, maar voor mij was dit allemaal nieuws. Waarom heeft na het verschijnen van het artikel in The Economist in 2006 niemand in Nederland zich hier druk om gemaakt? Waarom kan ik buiten een paar links activistische blogs geen krantenartikel, Kamervraag of studie van de groep van Theo Schuyt naar deze stichting vinden?
Het verbaast met dat na ruim tien jaar intensief in de goededoelensector in Nederland te hebben gewerkt ik er in het buitenland moest achterkomen dat de Nederlandse goededoelenwetgeving zich leent voor een belastingconstructie van zulk formaat.
IKEA kiest voor Nederland omdat de losse wetgeving voor Algemeen Nut Beoogende Instellingen het nog steeds mogelijk maakt om zonder enkele publieke verantwoording van haar activiteiten te opereren. Ook onder de aangescherpte wetgeving voor goede doelen in 2010 valt geen verplichting tot openbaarmaking van de jaargegevens. Daarom kun je als brave burger nog steeds niet controleren of dit soort organisaties daadwerkelijk het algemeen nut dienen en de daarbij horende belastingvoordelen verdienen. Het blijft aan de drie man en een halve paardekop bij de Belastingdienst die zijn toegewezen aan de controle van goede doelen om te beoordelen of de Stichting INGKA Foundation de ANBI status waardig is.
Toen begin dit jaar president Obama Nederland betitelde als belastingparadijs viel het halve kabinet over hem heen. Hoewel ik betwijfel of hij daarmee IKEA in gedachten had, begin ik te geloven dat hij gelijk had.
