Blog Jan Gruiters: Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf

door Jan Gruiters

Er hangt revolutie in de lucht. Deze week zal een meerderheid van ruim 100 van de 193 staten in de VN een resolutie aannemen die leidt tot juridisch verbod op kernwapens in 2017. De VS en andere kernwapenstaten zijn in paniek en voeren agressief campagne tegen zo’n verbod. De Nederlandse regering, gevangen tussen de Amerikaanse politieke druk en de wil van een meerderheid in de Tweede Kamer en de Nederlandse samenleving, aarzelt.
In 1961 ontvangen alle huishoudens een brochure in de bus. ‘Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf.’ De brochure geeft informatie over bombardementen, atoombommen, fall-out en bescherming.
 
De toonzetting is ernstig maar toch vooral geruststellend. Ernstig: “Reken er echter niet te vast op dat u tijdig door luchtalarm wordt gewaarschuwd. Als het kernwapen met een raket aankomt, is dit zelfs onmogelijk, (…) het is in dit geval dus waarschijnlijk, dat de explosie op een voor u volkomen onverwacht ogenblik plaatsvindt.”
Maar ook geruststellend. Alle hoop is niet verloren. “Maar dan krijgt u (…) nog de waarschuwing van de lichtflits, want die komt één tot enkele seconden voor de luchtdruk. Dat is zeker niet veel tijd, maar nog wel voldoende om onder een tafel, in een portiek of een greppel, of achter een boom te duiken.”
 
Wie denkt dat de risico’s van kernwapens inmiddels even achterhaald zijn als ‘de wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf’ vergist zich. Er zijn steeds meer landen die over kernwapens beschikken. Het besef van de catastrofale humanitaire consequenties van een (onbedoeld) gebruik van kernwapens is toegenomen. Uit recent onderzoek blijkt dat ook een ‘kleinschalige’ regionale kernoorlog kan leiden tot wereldwijde afkoeling van de temperatuur. Dat verstoort de voedselproductie voor jaren en bedreigt wereldwijd 2 miljard mensen met uithongering.
 
Ook is steeds duidelijker geworden dat kernwapens ook in vredestijd gevaarlijk zijn. De lijst met bijna-ongelukken en ongelukken met kernwapens is schrikbarend groot. En het gevaar dat kernwapens in handen kunnen vallen van terroristen is niet langer denkbeeldig. De ongerustheid over de veiligheid van kernwapens in een land als Pakistan spreekt boekdelen.
Nog steeds zijn er politieke argumentaties en militaire doctrines die stellen dat kernwapens bijdragen aan onze veiligheid. Maar deze redeneringen zijn zo langzamerhand net zo ongeloofwaardig als de ‘wenk’ bijtijds onder de tafel, in een portiek, achter een boom of in een greppel te duiken. Kernwapens met hun wereldwijde, onomkeerbare en rampzalige humanitaire consequenties kunnen geen burgers laat staan de mensheid als geheel beschermen. Alleen een juridisch verbod dat leidt tot afschaffing van kernwapens kan de wereld veiliger maken.
De kernwapenstaten hebben decennia lang onderhandelingen over kernontwapening gedomineerd. Plechtige beloftes om te komen tot een kernwapenvrije wereld zijn niet waargemaakt. Nog altijd zijn er wereldwijd 16.000 kernwapens. Daarvan staan er 1.800 op scherp, zij kunnen binnen minuten gelanceerd worden op een voor ons volkomen onverwacht ogenblik.
 
Ronduit zorgwekkend is dat kernwapenstaten miljarden willen investeren in de ontwikkeling van een nieuwe generatie kernwapens. Zo willen de VS de komende 30 jaar 1.000 miljard (!) dollar besteden aan modernisering van hun kernwapenarsenaal. Deze modernisering zal de drempel voor daadwerkelijk gebruik van kernwapens gevaarlijk verlagen.
 
Deze week zal er echter binnen de VN een historische revolutie plaatsvinden. Een meerderheid van staten zal een resolutie steunen die in 2017 zal leiden tot een internationaal verdrag dat kernwapens verbiedt. Amerikaanse diplomaten voeren agressief campagne tegen zo’n verbod. Ze wijzen daarbij op de oplopende spanningen met landen als Rusland en China. Deze argumentatie is echter ongeloofwaardig. De internationale verdragen die bacteriologische en chemische wapens verbieden zijn juist midden in de Koude Oorlog tot stand gekomen. Oplopende politieke spanningen verminderen niet maar onderstrepen juist het belang van een verbod.
 
Natuurlijk zal een internationaal juridisch verbod er niet onmiddellijk toe leiden dat kernwapenstaten afstand doen van hun wapens. Maar een breed ondertekend en geratificeerd verdrag zal bijdragen aan de de-legitimering en stigmatisering van kernwapens. Een juridisch verbod zal de politieke druk op onderhandelingen over kernontwapening sterk opvoeren. De publieke druk op banken en pensioenfondsen om niet te investeren en te beleggen in kernwapenproductie zal verder toenemen. Dat verklaart de agressieve tegencampagne van de VS, die zich daarmee aan dezelfde zijde schaart als kernwapenstaten als Rusland, China en Noord-Korea.
 
Intussen moet minister Koenders besluiten wat Nederland gaat stemmen. Het Rode Kruis, de ASN en PAX riepen de minister in een brief op in New York voor de resolutie te stemmen. Wat zal Nederland volgende week doen? Blijft de regering hangen in het achterhalen denken uit de tijd van ‘de bescherming van uw gezin en uzelf’? Daarmee blijft Nederland aan de verkeerde en achterhaalde kant van de geschiedenis staan. Of zal de regering inzien dat de tijd van afwachten voorbij is?